Nadwaga i otyłość a ryzyko występowania chorób

Nadwaga to stan nadmiernego odkładania się tłuszczu. Otyłość jest przewlekłą, złożoną chorobą charakteryzującą się nadmiernymi złogami tłuszczu, które mogą niekorzystnie wpływać na zdrowie. Może prowadzić do zwiększonego ryzyka cukrzycy typu 2 i chorób serca, może wpływać na zdrowie kości i płodność, zwiększa ryzyko niektórych nowotworów. Otyłość wpływa też na komfort życia – m.in. na jakość snu czy swobodę poruszania się.

Nadwagę i otyłość diagnozuje się poprzez pomiar masy ciała i wzrostu oraz obliczenie wskaźnika masy ciała (BMI): masa ciała (kg)/wzrost² (m²). Wskaźnik masy ciała jest zastępczym markerem otłuszczenia, a dodatkowe pomiary, takie jak obwód talii, mogą pomóc w diagnozowaniu otyłości.

Kategorie BMI definiujące otyłość różnią się w zależności od wieku i płci niemowląt, dzieci i młodzieży.

Fakty na temat nadwagi i otyłości

W 2022 roku 2,5 miliarda osób dorosłych miało nadwagę, w tym ponad 890 milionów osób żyło z otyłością. Odpowiada to 43% dorosłych (43% mężczyzn i 44% kobiet), którzy mieli nadwagę. Jest to duży wzrost w porównaniu z 1990 r., kiedy odsetek ten wynosił 25%.

Szacuje się, że w 2022 roku 37 milionów dzieci w wieku poniżej 5 lat miało nadwagę. Kiedyś uważana za problem krajów o wysoko rozwiniętych, nadwaga jest coraz powszechniejsza w krajach o niskim i średnim dochodzie. Wśród dzieci starszych i nastolatków 390 milionów miało nadwagę w 2022 roku. Częstość występowania nadwagi (w tym otyłości) wśród dzieci i młodzieży w wieku 5-19 lat dramatycznie wzrosła z zaledwie 8% w 1990 roku do 20% w 2022 roku. Wzrost ten nastąpił podobnie zarówno wśród chłopców, jak i dziewcząt.

Przyczyny nadwagi i otyłości

Nadwaga i otyłość wynikają z braku równowagi między spożyciem energii (dieta) a wydatkiem energetycznym (aktywność fizyczna).

W większości przypadków otyłość jest chorobą wieloczynnikową spowodowaną warunkami środowiskowymi, czynnikami psychospołecznymi i genetycznymi.

Warunki środowiskowe zwiększające prawdopodobieństwo otyłości u poszczególnych osób są związane z czynnikami  ograniczającymi dostępność zdrowej, zrównoważonej żywności po przystępnych cenach, brakiem bezpiecznej i łatwej aktywności fizycznej w codziennym życiu oraz brakiem odpowiedniego otoczenia prawnego i regulacyjnego.

Jednocześnie brak skutecznej reakcji systemu opieki zdrowotnej na rozpoznanie nadmiernego przyrostu masy ciała i odkładania się tłuszczu we wczesnych stadiach pogarsza postęp otyłości.

Powszechne konsekwencje zdrowotne otyłości

Zagrożenia dla zdrowia spowodowane nadwagą i otyłością są coraz lepiej udokumentowane i rozumiane.

W 2019 r. wyższe niż optymalne BMI spowodowało szacunkowo 5 milionów zgonów z powodu chorób niezakaźnych (NCD), takich jak choroby układu krążenia, cukrzyca, nowotwory, zaburzenia neurologiczne, przewlekłe choroby układu oddechowego i zaburzenia trawienia.

Nadwaga w dzieciństwie i okresie dojrzewania bezpośrednio wpływa na zdrowie dzieci i młodzieży oraz wiąże się z większym ryzykiem i wcześniejszym wystąpieniem różnych schorzeń, takich jak cukrzyca typu 2 i choroby układu krążenia. Otyłość u dzieci i młodzieży ma niekorzystne konsekwencje psychospołeczne; wpływa na wyniki w szkole i jakość życia, potęgowana przez stygmatyzację, dyskryminację i zastraszanie. Dzieci z otyłością z dużym prawdopodobieństwem staną się dorosłymi z otyłością, a także są bardziej narażone na rozwój chorób niezakaźnych w wieku dorosłym.

Istotne są również ekonomiczne skutki epidemii otyłości. Przewiduje się, że jeśli nic nie zostanie zrobione, globalne koszty nadwagi i otyłości osiągną 3 biliony dolarów rocznie do 2030 r. i ponad 18 bilionów dolarów do 2060 r.

Jakie choroby wywołuje otyłość

Nadwaga lub otyłość mogą mieć poważny wpływ na zdrowie. Nadmiar tkanki tłuszczowej prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak choroby układu krążenia (głównie choroby serca i udar mózgu), cukrzyca typu 2, choroby układu mięśniowo-szkieletowego, takie jak choroba zwyrodnieniowa stawów, oraz niektóre nowotwory. Choroby te mogą powodować skrócenie życia i znaczną niepełnosprawność.

Najczęstsze choroby związane z otyłością:

1. Choroby sercowo-naczyniowe: Otyłość zwiększa ryzyko wystąpienia chorób serca, takich jak choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze, zawał serca, udar mózgu i choroba niedokrwienna serca.
2. Cukrzyca typu 2: Otyłość jest jednym z głównych czynników ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2. Nadmiar tkanki tłuszczowej utrudnia prawidłową regulację poziomu glukozy we krwi.
3. Choroby układu oddechowego: Otyłość może prowadzić do zaburzeń oddychania podczas snu, takich jak obturacyjny bezdech senny (OSA). Dodatkowo, otyłość może zwiększać ryzyko astmy i zaburzeń oddychania, takich jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).
4. Choroby stawów: Nadwaga i otyłość zwiększają obciążenie stawów, co może prowadzić do zwyrodnień i zapalenia stawów.
5. Choroby wątroby: Otyłość może prowadzić do stłuszczenia wątroby (NAFLD), a w cięższych przypadkach do zapalenia wątroby (NASH) i marskości.
6. Choroby układu pokarmowego: Otyłość zwiększa ryzyko wystąpienia chorób związanych z układem pokarmowym, takich jak refluks żołądkowo-przełykowy (GERD), kamica żółciowa i niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD).
7. Depresja i zaburzenia psychiczne: Otyłość może zwiększać ryzyko depresji oraz innych zaburzeń psychicznych, ponieważ wpływa na samopoczucie i samoocenę.
8. Niektóre rodzaje nowotworów: Istnieje związek między otyłością a niektórymi rodzajami nowotworów, takimi jak rak piersi, rak jelita grubego, rak trzustki, rak nerek i inne.
9. Problemy z płodnością: Otyłość może wpływać na płodność zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, prowadząc do trudności w zajściu w ciążę.
10. Zaburzenia metaboliczne: Otyłość jest związana z dysregulacją metabolizmu, co może prowadzić do różnych zaburzeń metabolicznych, takich jak hiperlipidemia, insulinooporność i zespół metaboliczny.

To, co nie jest powszechnie znane, to fakt, że ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych zaczyna się, gdy ktoś ma nawet niewielką nadwagę, a prawdopodobieństwo wystąpienia problemów wzrasta wraz z rosnącą wagą. Wiele z tych schorzeń powoduje długotrwałe problemy. Ponadto koszty, jakie ponosi system opieki zdrowotnej mogą być niezwykle wysokie.

Dobra wiadomość jest taka, że nadwadze i otyłości można w dużej mierze zapobiegać. Kluczem do sukcesu jest osiągnięcie równowagi energetycznej między spożywanymi kaloriami z jednej strony, a zużywanymi kaloriami z drugiej strony.

Aby osiągnąć ten cel, należy ograniczyć spożycie energii z tłuszczów ogółem i przesunąć spożycie tłuszczów z tłuszczów nasyconych na tłuszcze nienasycone; zwiększyć spożycie owoców i warzyw, a także roślin strączkowych, produktów pełnoziarnistych i orzechów; oraz ograniczyć spożycie cukrów. Aby zwiększyć zużycie kalorii, można zwiększyć poziom aktywności fizycznej – do co najmniej 30 minut regularnej aktywności o umiarkowanej intensywności przez większość dni w tygodniu.

Zapobieganie nadwadze

Nadwadze i otyłości, a także związanym z nimi chorobom niezakaźnym, można w dużej mierze zapobiegać i można je kontrolować.

Na poziomie indywidualnym można zmniejszyć ryzyko, podejmując różne działania zapobiegawcze na każdym etapie życia, począwszy od okresu przed poczęciem i kontynuując we wczesnych latach życia. Obejmują one:

• zapewnienie właściwego przyrostu masy ciała podczas ciąży
• karmienie wyłącznie piersią przez pierwsze 6 miesięcy po urodzeniu i kontynuowanie karmienia piersią do 24 miesiąca życia lub dłużej;
• wspieranie zachowań dzieci związanych ze zdrowym odżywianiem, aktywnością fizyczną i wystarczającym snem, niezależnie od aktualnego stanu wagi;
• ograniczenie czasu spędzanego przed monitorami;
• ograniczenie spożycia napojów słodzonych cukrem i żywności o dużej gęstości energetycznej oraz promowanie innych zdrowych zachowań żywieniowych;
• ograniczenie spożycia energii pochodzącej z tłuszczów i cukrów ogółem oraz zwiększenie spożycia owoców i warzyw, a także roślin strączkowych, produktów pełnoziarnistych i orzechów; oraz
• regularną aktywność fizyczną.

Pracownicy ochrony zdrowia muszą

• oceniać wagę osób zgłaszających się do placówek medycznych;
• zapewnić doradztwo w zakresie zdrowej diety i stylu życia;
• w przypadku zdiagnozowania otyłości, zapewnić zintegrowane usługi zdrowotne w zakresie profilaktyki i leczenia otyłości, w tym w zakresie zdrowej diety, aktywności fizycznej oraz środków medycznych i chirurgicznych; oraz
• monitorować inne czynniki ryzyka chorób niezakaźnych (glukoza we krwi, lipidy i ciśnienie krwi) oraz oceniać obecności chorób współistniejących, w tym zaburzeń zdrowia psychicznego.

Wzorce żywieniowe i aktywności fizycznej poszczególnych osób są w dużej mierze wynikiem warunków środowiskowych i społecznych, które w znacznym stopniu ograniczają osobisty wybór. Otyłość jest raczej odpowiedzialnością społeczną niż indywidualną, a rozwiązania można znaleźć poprzez tworzenie wspierających środowisk i społeczności, które wspierają zdrową dietę i regularną aktywność fizyczną jako najbardziej dostępne i najtańsze zachowania w codziennym życiu.

Źródło: Obesity and Overweight, WHO

---

Treści z serwisu szpitalzywiec.pl mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Przed zastosowaniem się do porad z zakresu wiedzy specjalistycznej, w szczególności medycznych, zawartych w serwisie szpitalzywiec.pl należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem.